Dost Düşman Tanımlama Sistemi: IFF Nedir?

“Identification friend or foe” kelimelerinin baş harfleriyle ifade edilen IFF, “dost ve düşman tanımlama” anlamına gelmektedir. IFF sistemi, Bir nesnenin veya varlığın dost mu yoksa düşman mı olduğunu belirlemek için kullanılan bir sistemdir.

Dost ateşi olaylarını önlemek ve dost kuvvetlere kazara saldırı riskini azaltmak, askeri operasyonların çok önemli bir problemidir. IFF’nin temel prensibi, sorgulama sistemleri ile potansiyel hedeflere bir sinyal göndererek bu hedeflerin kimliklerini, irtifalarını, GPS konumlarını belirten bir kod veya sinyalle yanıt vermesini sağlamaktır.

IFF sistemleri, dost ateşi olaylarını önlemenin yanı sıra durumsal farkındalığı da geliştirerek komutanların ve operatörlerin karmaşık ortamlarda birden fazla hedefi takip etmesine ve bunlar arasında ayrım yapmasına olanak tanır.

IFF sistemleri zamanla gelişmiştir ve tanımlama için radar, aktarıcılar, kriptografik algoritmalar ve güvenli iletişim protokolleri dahil olmak üzere çeşitli teknolojilerden faydalanabilmektedir. Uçaklar, deniz araçları, kara araçları ve hatta bireysel askerler de dahil olmak üzere çok çeşitli platformlara entegre edilebilirler.

Sivil yolcu uçaklarında sadece transponder (cevaplayıcı) vardır. Savaş uçaklarının radarlarında ek olarak interrogator (sorgulayıcı) da bulunur ve bu sürekli olarak “Sen kimsin? Sen kimsin?” şeklinde sorgulama yapar. Hedef uçağın radar ekosunu ve transponderdan yaptığı yayını alarak karşılaştırır ve tanımlamayı gerçekleştirerek ekrana yansıtır.

Askeri IFF her sorguya cevap vermemektedir. Sorgunun uygun şekilde (kriptolu) sorulması gerekir.

IFF sistemlerinin oldukça etkili olmasına rağmen kusursuz olmadıklarını ve zorluklarla karşılaşabileceklerini unutmamak önemlidir. Bunlar: sinyalin kasıtlı sahtekarlık veya manipülasyonu, güncel olmayan tanımlama kodları veya sistemin donanım veya yazılımındaki arızalar olabilir. Bu nedenle operatörler dikkatli davranmalı ve ek tanımlama ve doğrulama yöntemleri kullanmalıdır. Çünkü bir sorgulamaya uygun olmayan bir yanıt alınması veya yanıt alınamaması, hedefin çalışır durumda bir aktarıcıya sahip olmamasından kaynaklanabilir. Bu, hedefin düşman olduğu anlamına gelmez.

Bir IFF sisteminin çalışması temel olarak dört aşamadan oluşmaktadır:

1. Sorgulama: Radar veya radyo dalgaları gibi elektromanyetik dalgalar biçiminde bir sorgulama sinyali gönderilir. Bu sinyal belirli tanımlama kodlarını içerir.
2. Yanıt: Hedef nesne bir IFF sistemi ile donatılmışsa sorgulama sinyalini alır ve bir yanıt sinyali üretir. Yanıt sinyali, varlığın kimliği ve durumu hakkında bilgi içerir.
3. Tanımlama: Yanıt sinyalini alan IFF sistemi, içinde yer alan bilgileri analiz eder. Sistemin algoritmaları, alınan kodu veya parametreleri, bir veri tabanında (kütüphane) saklanan bilinen tanımlama kodlarıyla karşılaştırır. Bu karşılaştırmaya dayanarak sistem, hedefin dost canlısı mı, tarafsız mı yoksa potansiyel olarak düşman mı olduğunu belirler.
4. Görüntüleme: Tanımlama işleminin sonucu operatöre bir ekran ile görüntülenir veya komuta kontrol sistemleri gibi diğer sistemlerle entegre edilir.

IFF Modları

Beş farklı IFF modu bulunmaktadır.

• Mod 1: Yalnızca askeri kullanım; uçak tipini ve görevini tanımlar.
• Mod 2: Yalnızca askeri kullanım; kuyruk numarası veya birim kodunu tanımlar.
• Mod 3/A/C/S: Sivil ve askeri kullanım; hava trafik kontrolörü tarafından uçağa verilen kimlik kodu. Şifresizdir.
• Mod 4: Yalnızca askeri; dost-düşman tespitinde kullanılan güvenli ve şifreli moddur.
• Mod 5: Yalnızca askeri; GPS konumunu ve birkaç bilgiyi daha şifreli olarak tanımlar.

Mod 4 ve 5, NATO kuvvetleri tarafından kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Mevcut en modern ve gelişmiş IFF sistemi Mark XIIA’dır ve Mod 5 onun en yeni uygulamasıdır.

Görselde F-16 Fighting Falcon uçağının IFF antenleri kırmızı kutu ile gösterilmiştir. F-16 Block 70’de daha modern BAE Systems AN/APX-126 IFF Sistemi kullanımına geçilmiştir.

Türkiye ve Yerli IFF

Türkiye’de yerli IFF sistemi geliştirilmesine ilişkin çalışmalar ASELSAN tarafından yürütülmektedir. Savunma Sanayii Başkanlığı (SSB) ile ASELSAN arasında 2018 yılında imzalanan Dost Düşman Tanıma Tanıtma Sistemi Mod 5 (IFF) Tedarik ve Proje Sözleşmesi kapsamında, Hava Kuvvetleri Komutanlığı envanterinde bulunan F-16 Blok 30TM uçaklarına ASELSAN üretimi IFF Mod 5 cihazlarının entegrasyon faaliyetlerine başlanmıştır.

Aynı zamanda yine ASELSAN tarafından geliştirilen IFF Mod 5/S Deniz Platformları Entegrasyon Projesi kapsamında entegrasyon ve kabul faaliyetleri sürmektedir. Bu kapsamda, Yavuz sınıfı firkateynlerde, Kılıç-II sınıfı hücumbotlarda ve Tuzla sınıfı karakol gemilerinde liman ve deniz kabul testleri başarıyla tamamlanmıştır.

IFF Mod 5/S, önceki modlara göre daha uzun menzilden sorgulama, dinleme, karıştırma ve aldatmaya karşı artırılmış direnç, yüksek tanımlama kabiliyeti ve milli kripto cihazı kullanımı gibi özelliklerle üstünlükler sağlıyor.

Şehir Efsanesi: Dost Görülen Uçak Vurulabilir Mi?

Evet. İstenildiği takdirde dost görülen savaş uçakları da vurulabilmektedir. Her uçaktan her uçağa ateş açılabilir, füze atılabilir.

Yanlış Tanımlamanın Kurbanları: Yolcu Uçakları

İran’da 8 Ocak 2020’de Devrim Muhafızları Ordusu tarafından başkent Tahran’da 2 füzeyle vurularak düşürülen Ukrayna yolcu uçağında 176 kişi hayatını kaybetti. Uçak kalkıştan 3 dakika sonra füzeyle vuruldu. 24 saniye sonra ikinci bir füzeyle tekrar vuruldu. İran, Ukrayna uçağının yanlışlıkla vurulduğunu kabul etti.

ABD, 3 Ocak 2020 günü Irak’ın başkenti Bağdat’ta İran’ın dış operasyonlardan sorumlu askeri kolu Kudüs Güçleri Komutanı General Kasım Süleymani’ye suikast düzenledi.

İran, misilleme olarak 8 Ocak gecesi Süleymani’ye suikastın düzenlendiği saatte, ABD’nin Irak’taki Ayn el-Esed Hava Üssü’nü onlarca balistik füzeyle vurdu. İran, saldırıda en az 80 ABD askerinin öldüğünü öne sürmüştü. ABD bu iddiayı yalanladı ve hiçbir askerinin yaralanmadığını duyurdu.

İran ordusu muhtemel ABD saldırılarına karşı alarm durumuna geçti. Fakat hava sahasını sivil uçaklara kapatmadı.

2014 yılında benzer bir vurulma vakası daha var…

7 Temmuz 2014 tarihinde Amsterdam Schiphol Havalimanı’ndan Kuala Lumpur Uluslararası Havalimanı’na giden, Malaysia Airlines’a ait 9M-MRD kuyruk numaralı bir Boeing 777-200ER uçağının Rusya sınırından 60 kilometre uzakta bulunan Ukrayna’nın Donetsk bölgesine düşmesi sonucu 298 kişi yaşamını yitirdi. Rus haber ajansı Interfax uçağın Ukrayna hava sahasında 10,000 metre (33,000 ft) irtifadayken BUK tipi karadan havaya füzeyle vurularak düşürüldüğünü duyurdu. Ardından Ekim 2015’te Hollanda Uçuş Güvenliği Kurumu, uçağın bir BUK füzesiyle vurulduğunu doğrulamıştı. Hollanda’da görülen davada mahkeme, uçağının düşürülmesi ile ilgili 2 Rus ve 1 Ukraynalıya müebbet hapis cezası verdi.