Dünyaca Ünlü Uçak Motoru Üreticileri 2. Bölüm

Yazımızın 1. Bölümüne buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.

5) Snecma/Safran Aircraft Engines (1945, Fransa)

2016 Verilerine göre 16.700 çalışana sahip Snecma, Fransız havacılığının tek kalbi desek yeridir.

Şirket ilk askeri motorunu 1948 yılında çalıştırdı. ATAR 101 isimli turbojet motor 13.000 libreye kadar itiş gücü sağlayabiliyordu. Motor geliştirilirken Alman BMW 018 motorunun tasarımından yararlanıldı. Almanlar 2. Dünya Savaşı sırasında çok başarılı jet motorları geliştirmişti ve BMW 018 de onlardan biriydi. Almanlar bu motoru 1940 yılında geliştirmeye başlamıştı ve 1944 sonlarına doğru da üretim tesislerinin bombalanması sonucu 018 projesi durdurulmuştu. Sadece 3 adet üretilmiş olarak tarihin tozlu sayfalarında yerini aldı BMW 018. Fransız ATAR 101 ise Fransa’nın askeri havacılığının temelini oluşturdu.

ATAR 101

Fransa ATAR 101’i Dassault Super Mystère savaş uçağında kullandı ve bu uçağı 1956-1959 arasında 180 adet üretti. Fransa 1958 yılında İsrail’e 24 adet Super Mystère ihraç etti. İsrail bu uçağı 6 Gün Savaşında kullanmıştır. 1976’da İsrail, Honduras’a bu uçaklardan 12 tanesini sattı. 1977 Yılında da bu uçaklar İsrail ve Fransa hava kuvvetlerinde emekli edildi.

Dassault Super Mystère

Snecma, ATAR 101’i geliştirdi ve 1959 yılında ATAR 09C artyakıcılı turbojet motoru ortaya çıktı. Bu motoru da Dassault Mirage III savaş uçaklarında kullandı. Mirage III 1961 yılında seri üretime girdi ve tam 1.422 adet üretildi. Fransa bu uçağı 13 ülkeye sattı. Günümüzde Pakistan aktif olarak Mirage III kullanan tek ülkedir.

Snecma ATAR 09C

ATAR 09C motoru aynı zamanda Dassault Mirage 5 uçağında da kullanılmıştır. Mirage 5 de tam 582 adet üretilmiş ve 16 ülkeye satılmıştır.

1961 yılında Snecma ve Bristol Siddeley(İngiliz uçak motoru geliştiricisi) Concorde uçağına yüksek performanslı bir jet motoru üretmek için ortak bir girişim kurdular. Geliştirilecek olan motorun ana hatları ve önemli teknolojileri İngiliz Bristol Siddeley’in “Bristol Olympus” isimli turbojet motorundan geldi. Concorde için motor geliştirilirken 1966 yılında Bristol Siddeley, Rolls Royce tarafından satın alındı. Böyle ortaklık artık Rolls Royce ve Snecma arasındaydı. Haziran 1966’da geliştirdikleri Olympus 593 isimli artyakıcılı turbojet motoru ilk kez çalıştırıldı. Bu motor 38.000 lbf güce ulaşabiliyordu ve 67 adet üretilmiştir.

Olympus 593

4 Motorlu Concorde

1968 Yılında Snecma, Bugatti’nin uçak parça üretimi ile ilgili bölümünü satın almıştır.

1970’lerde ATAR serisine eklemeler ve geliştirmeler yapılarak Snecma M53 artyakıcılı turbofan motoru yapıldı. 21.300 lbf gücüne ulaşabilen motor, 601 adet üretilmiş Dassault Mirage 2000 efsanesine güç verdi. Fransa Mirage 2000’leri 8 ülkeye ihraç etti ve bugün hala en aktif kullanılan savaş uçaklarından biridir.

Snecma M53

Yunan Hava Kuvvetleri’ne Ait Bir Mirage 2000

1974 Yılında Fransız Snecma ve ABD’li General Electric beraber turbofan motorları üretmek için “CFM International” isimli şirket kurdular. Yolcu uçaklarıyla ilgili çok başarılı motorlar geliştirdiler ve bugün dahi Airbus ailesi ile bazı Boeing uçaklarını bu firma uçurmaktadır. Hatta Türk Hava Kuvvetleri’ndeki KC-135 tanker uçaklarının da motoru CFM International firmasına aittir.

2018 İtibariyle 32.645 Adet Üretilmiş CFM56 Turbofan Motoru

4 Adet Amerikan/Fransız üretimi CFM56 motoruyla KC-135 tanker uçağımız

1980’lere geldiğimizde Snecma, Dassault Rafale için M88 motorunu geliştirdi. Rafale’de bu 17.000 lbf gücünde ve 897 kg ağırlığındaki motordan iki adet kullanılmaktadır. Rafale 2001 yılında seri üretime girmiş ve şimdiden 4 ülkenin hava sahasını korumaktadır.

Dassault Rafale

2016 Yılında Snecma, “Safran Aircraft Engines” adını aldı ve şirket başarıyla yoluna devam etmektedir. Hem uzay roketi motoru, hem ticari uçak motoru hem de askeri motor geliştirmektedir. Snecma’ya baktığımızda ortaklıkların ve satın almaların şirketin bugünlere gelmesinde büyük katkısı olduğunu görüyoruz. Ayrıca Dassault ve Snecma sayesinde Fransız ekonomisi büyük paralar kazanmıştır.

6) OJSC Aviadvigatel (1934, Rusya)

Özellikle ticari alanda uçak motorları geliştiren Aviadvigatel, tıpkı NPO Saturn gibi “United Engine Corparation” (UEC) bünyesindedir. Özellikle Tupolev ve Ilyushin gibi şirketlerin büyük/ticari uçaklarının motorlarını Aviadvigatel karşılamaktadır. Kurulduğu ilk yıllarda kurucusu olan Arkady Dmitrievich Shvetsov’un “Shvetsov” adındaydı ve ikinci dünya savaşı sırasında on binlerce uçak motoru üretti. 1950’lerde fabrika pistonlu motorlardan jet motorlara geçti.

1940 Yapımı 70.000 Adet Üretilmiş ASh-82 Motoru

ASh-82 Motorlu Sukhoi Su-2

Shvetsov’un 1953’teki ölümünden sonra şirketteki liderlik Pavel Alexandrovich Soloviev tarafından devralındı ve “OKB Soloviev Tasarım Bürosu” olarak anıldı. Şirket bu dönemde D-25V isimli turboşaft motoru geliştirdi ve Mil Mi serisi helikopterlerde kullanılmak üzere binlerce üretildi. 1970’lere geldiğimizde şirket Soloviev D-30 turbofan motorunu geliştirdi. Bu motor 34.000 lbf gibi çok iyi bir güce ulaşabiliyordu. Bu motor Mikoyan MİG-31 ve Sukhoi Su-47 savaş uçaklarında kullanılmasının yanında Ilyushin Il-76, Ilyushin Il-62 ve Tupolev Tu-154 gibi yolcu/kargo uçaklarını uçurmuştur. Yani adeta peynir ekmek gibi on binlerce üretilmiştir.

D-30

2 Adet DC-30 Motoruyla Su-47

519 Adet Üretilen MİG-31

Şirket günümüzde savaş uçağı olarak pek motor üretimi gerçekleştirmese de, o kabiliyete sahip. Rusya’nın kargo ve yolcu uçakları için kritik öneme sahip bir şirkettir.
7) Volvo Aero (1930, İsveç)

Nohab Flygmotorfabriker AB adıyla 1930’da İsveç için uçak motoru üretmesi amacıyla kurulan şirket, 1937 yılında yeni kurulmuş olan SAAB’ın bir parçası oldu. Ardından 1941 yılında Volvo hisselerin çoğunluğunu aldı ve şirketin adı önce Svenska Flygmotor, sonra da Volvo Flygmotor oldu. Volvo Aero 1950’lerden bu yana İsveç Hava Kuvvetlerinin birincil motor tedarikçisi olmuştur. O tarihe kadar Saab çeşitli uçaklar geliştirmişti lakin bunlarda İtalyan, Alman ve İngiliz motorları kullanılıyordu. (Günümüzde de çok değiştiğini söyleyemeyiz de neyse)

1940 ve 50’li yıllarda şirket Rolls Royce’un AVON turbojet motorunu Svenska Flygmotor RM5 adıyla lisans altında üretmiştir ve Saab 32 Lansen uçağında kullanmıştır. İsveç 1954 ile 1960 yılları arasında bu uçaktan 450 adet üretti ve kendisi dışında kullananı yoktu çünkü uluslararası pazarda ilgi görmedi.

Svenska Flygmotor RM5(Rolls Royce AVON)

Volvo RM6

Ardından motoru lisans altında geliştirilmiş versiyonu olan RM6‘yı ürettiler. RM6 17.600 lbf güce ulaşabiliyordu ve Saab 35 Draken uçağı ile güncel Saab 32’lerde kullandılar. Saab 35 Draken tam 651 adet üretildi ve 3 ülkeye ihraç edilme başarısı göstermiştir. Finlandiya’ya 50 adet, Danimarka’ya 51 adet ve Avustuya’ya 24 adet Draken satılmıştır.

Saab 35 Draken

1964 yılında geldiğimizde Volvo RM8 adındaki artyakıcılı turbofan motorunu çalıştırdı. Bu motor Amerikalı Pratt & Whitney JT8D motorunun lisans altında üretilmiş artyakıcılı modeliydi. İsveç 28.000 lbf güce ulaşabilen bu motoru Saab 37 Viggen savaş uçağında kullanacaktı.

İsveç ya da Saab, Viggen uçağını 1970-1990 arasında 329 adet üretti ve kimseye satamadı/satmadı. 2005 yılında emekli edildi.

Saab 37 Viggen

1980’lere geldiğimizde JAS-39 Gripen için Volvo RM12 motoru yapılacaktı. Tahmin edin bu sefer hangi motor lisans altında üretildi? Tabiki General Electric F404. RM12 ve F404 neredeyse tamamen aynıdır ve 18.000 lbf gücündedir. Güncel olan “Gripen NG” versiyonunda ise doğrudan Amerikan GE F404G motoru kullanılmaktadır.

RM12 Motorlu Gripen

6 Temmuz 2012’de Volvo Aero, İngiliz havacılık üreticisi GKN tarafından 6.9 milyar SEK (İsveç Kronu) ile satın alındı. Açıkçası İsveç’in uçak motoru serüvenine baktığımızda hep kopyalama, lisans altında üretme yaparak ayakta kaldığını görüyoruz. Bu yüzden tam anlamıyla bir uçak motoru üreticisi diyemiyoruz kendisine.

8) Klimov (1912, Rusya)

Vladimir Yakovlevich Klimov(1892–1962) tarafından “Kirill Klimov Deneysel Tasarım” adıyla kurulan şirket SSCB için tıpkı Aviadvigatel ve Saturn gibi çok önemli bir üreticiydi. Bir sürü ticari uçak motorları, helikopter motorları(özellikle Kamov ve Mil serisi) ve savaş uçağı motorları üretmiştir.

1947 Yılında çalıştırdığı VK-1 turbojet motoru deli gibi üretilmiştir. Motor MİG-15, MİG-17 ve IL-28 uçaklarını uçurmuştur. VK-1 sadece 5.900 lbf gücündeydi (o zaman için normal) ve 25 BİN’den fazla üretilmiştir.

Klimov VK-1

13.000’den Fazla Üretilen MİG-15

1974 Yılına geldiğimizde Klimov, efsanevi RD-33 artyakıcılı turbofan motorunu çalıştırdı. 1.055 kg ağırlığındaki ve 18.200 lbf gücündeki motor MİG-29, MİG-35, Pakistan’ın JF-17’leri ve bazı Fransız Mirage F-1’leri uçurmaktadır.

Klimov RD-33

Evet 2 bölümden oluşan yazımızın sonuna gelmiş bulunmaktayız. Artık dünyada savaş jetlerini hangi firmaların uçurduğunu biliyorsunuz. Türkiye’de eşi benzeri olmayan bir makaleyi okudunuz. Paylaşıp yorum yapmayı ihmal etmeyiniz.